Zachowek test to roszczenie przysługujące dzieciom, małżonkowi oraz rodzicom, którzy byliby uprawnieni do dziedziczenia z ustawy, w sytuacji, gdy spadkodawca pozostawił testament i w nim nie uwzględnił spadkobierców ustawowych (wymienionych powyżej).

W obecnej chwili swoboda testowania przez spadkodawcę, powoduje, iż może on dobrowolnie rozporządzać swoim całym majątkiem (masą spadkową). Tym samym, w przypadku nieuwzględnienia przez testatora w testamencie małżonka, dzieci lub rodziców (spadkobierców ustawowych) przysługuje im roszczenie majątkowe wobec spadkobierców z testamentu o zapłatę zachowku.

Warunkiem otrzymania zachowku jest, by małżonek, zstępny lub rodzice spadkodawcy byli jego spadkobiercami z ustawy.

Wobec powyższego nie są uprawnieni do zachowku:

1. Małżonek pozostający w separacji ze spadkodawcą na podstawie prawomocnego orzeczenia przez Sąd o separacji. Małżonek ten nie dziedziczy bowiem z ustawy, pomimo faktu, że pozostawał w związku małżeńskim ze spadkodawcą,

2. Wnuki i dalsi zstępni w przypadku, gdy bliższy zstępny jest spadkobiercą lub uprawnionym do zachowku,

3. Zstępny spadkodawcy, który nie urodził się do chwili śmierci spadkodawcy. Wyjątkiem od powyższej reguły dotyczy faktu, że dziecko, które było poczęte w chwili śmierci spadkodawcy i urodziło się żywe (art. 927 § 1 KC),

4. Nie ma prawa do zachowku osoba, która odrzuciła spadek, a także spadkobierca uznany za niegodnego dziedziczenia.

Testator w swoim testamencie może wydziedziczyć spadkobierców ustawowych. Aby wydziedziczenie było skuteczne, spadkodawca musi wskazać powód wydziedziczenia, wskazując przy tym zachowanie spadkobiercy, które uzasadniałoby wydziedziczenie go. Kodeks cywilny wyróżnia 3 powody skutecznego wydziedziczenia spadkobiercy w drodze testamentu (art. 1008 KC):

1. Spadkobierca wbrew woli spadkodawcy postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

2. Spadkobierca dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych jej osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,

3. Spadkobierca uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Jednocześnie spadkodawca może wybaczyć swojemu spadkobiercy. W tym przypadku przyczyny wydziedziczenia stają się nieaktualne (nawet w przypadku, gdy wydziedziczenie było uzasadnione i dokonane we właściwej formie). Przebaczenie może nastąpić w dowolnej formie. Podobny skutek wywołuje sporządzenie przez spadkodawcę nowego testamentu, gdy w nowym testamencie wyraźnie wskaże, że odwołuje poprzednio sporządzony testament i nie wydziedziczy ponownie uprawnionego do zachowku.

Jak stanowi art. 1011 KC zstępni wydziedziczonego zstępnego spadkodawcy są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Zachowek przysługuje w wysokości ½ tego, co osoba uprawniona z ustawy (zstępny, małżonek, rodzice) otrzymałaby, gdyby spadkodawca nie sporządził testamentu, tym samym, gdyby dziedziczyła z ustawy. W przypadku, gdy osoba uprawniona do zachowku jest trwale niezdolna do pracy albo zstępny jest osobą małoletnią, to zachowek dla tych osób przysługuje w wysokości 2/3 tego, co dziedziczyliby będąc spadkobiercami z ustawy (art. 991 § 1 KC).

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania uwzględnia się spadkobierców niegodnych, spadkobierców, którzy spadek odrzucili, zaś nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia, albo zostali wydziedziczeni.

Wysokość zachowku obliczana jest od wartości spadku w chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).

Przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku:

• Drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych,

• Darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty (licząc wstecz od otwarcia spadku),

• Darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku,

• Przy obliczaniu zachowku należnemu zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn poczynionych przez spadkodawcę w chwili, gdy nie miał jeszcze zstępnych (wyjątek: dolicza się darowiznę poczynioną na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego).

W głównej mierze odpowiedzialni za zapłatę zachowku są spadkobiercy testamentowi. W przypadku sytuacji, gdy zobowiązani do zapłaty zachowku, wykonania zapisu lub polecenia, będą uprawnieni do zachowku lub uprawniony do zachowku nie będzie mógł otrzymać go od spadkobiercy, ustawodawca ograniczył odpowiedzialność spadkobierców oraz dopuścił możliwość dochodzenia zachowku od osób, które otrzymały darowiznę.

Spadkobierca, jak również uprawniony z zapisu lub obdarowany, którzy są uprawnieni do zachowku, nie mogą być pozbawieni swojego zachowku przez innych uprawnionych lub przez wykonanie zapisów i poleceń.

Zachowku dochodzi się od spadkobiercy lub spadkobierców, którzy odziedziczyli spadek, a gdyby było to niemożliwe, także od obdarowanych, których darowizny powinny być doliczane przy obliczaniu zachowku. Jeśli spadkobiercy nie wystąpili do sądu o stwierdzenie nabycia spadku lub nie sporządzili aktu poświadczenia dziedziczenia, uprawniony do zachowku może sam wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia spadku przez spadkobierców. Uprawniony do zachowku może żądać jedynie zapłaty zachowku w pieniądzu, nie może domagać się wydania przedmiotów wchodzących w skład spadku.

Roszczenie uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

Roszczenia przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od chwili otwarcia spadku (to jest śmierci spadkodawcy).

PODATEK

Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (Dz.U z 2007 r. Nr 93, poz. 768) zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeśli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego m.in. przy zachowku z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części oraz udokumentują otrzymanie tych środków pieniężnych.

mgr Aneta Szymkowska